Wat was dit eerst: Overtoom 197

Janssen zal zich wel even op het hoofd hebben gekrabd, terwijl de bezems onder hem ploeterend hun werk doen. Maar langzaam doch gestaag poetst hij zich door de dikke, vettige, vaalzwarte laag vuil heen. En uiteindelijk worden de oerdegelijke, niet kapot te krijgen grijswit gemarmerde tegeltjes weer zichtbaar waarmee het hele vloeroppervlak is betegeld. Want dat is hun uiteindelijke doel: geen verbouwing met veel breekwerk en een compleet nieuwe infrastructuur, maar behoud van het oorspronkelijke, industriële karakter van de ruimte.

Het pand Overtoom 197 is in 1927 gebouwd als vestiging voor garagebedrijf Riva, de Reparatie Inrichting van Automobielen. De drie Amsterdammers die dit kleine bedrijfje in 1916 oprichten, hebben een vooruitziende blik. De allereerste auto in Nederland rijdt pas in 1896, en in 1897 wordt het vreemde vehikel ook in Amsterdam gesignaleerd. Tien jaar later, in 1907, telt Nederland zo’n 1500 autobezitters: alleen de zeer welgestelden kunnen zich een automobiel veroorloven. Het rijdend verkeer beweegt zich voornamelijk op korte afstanden, en is meer bestemd voor vertier en ontspanning dan voor snel vervoer. Binnen de bebouwde kom geldt een maximumsnelheid van 10 km. per uur, daarbuiten 15 km.

Plannen voor reparatie

In 1913 telt Nederland zo’n 4000 auto’s, en het moet ongeveer in die tijd zijn geweest dat de drie Amsterdammers plannen beginnen te smeden voor hun reparatiebedrijfje voor automobielen Riva. Ondanks stagnering in de groei van het autoverkeer door de Eerste Wereldoorlog, wint de automobiel aan populariteit: in 1924 schommelt het aantal auto’s in Nederland al rond de 31.000. Riva automobielbedrijf heeft dus de wind mee. Het T-model van Ford speelt hierbij een belangrijke rol: goedkoop, zonder franje of luxe, met een snel productieproces. De auto wordt hierdoor bereikbaar voor de middenstand.

De Amsterdammers weten in 1923 het dealerschap te verwerven voor de Ford-automobielen en kunnen omzien naar een mooie locatie. En inderdaad, in 1927 opent de grootse Riva-vestiging met showroom, verkoopafdeling, werkplaats en magazijn aan de Overtoom. Het verhaal gaat dat Henry Ford zelf de opening heeft gericht.

Ook de ondernemersneus van Zaankanter Albert Heijn ruikt de belangwekkende opmars van de automobiel. Hij verwerft in 1925 een meerderheidsbelang in Riva. Het garagebedrijf groeit in de loop der jaren uit tot een grote jongen in ondernemend Nederland. Het wordt, naast Ford, dealer van Opel, van DAF, van General Motors en Chevrolet, gaat naar de beurs, en opent in het hele land werkplaatsen, servicestations, showrooms en benzinestations.

Overtoom dichtgeslibt

Ook de oorspronkelijke vestiging in het centrum van Amsterdam wil groeien, maar de Overtoom slibt dicht, de locatie biedt te weinig perspectief voor uitbreiding. Riva verhuist naar een uitgebreide locatie in De Baarsjes, het latere Riva-terrein waar Milli Gurus de Aya Sofia moskee onderbrengt. In het pand aan de Overtoom 197 trekt Veilinghuis De Nieuwe Zon in, dat als Veilinghuis De Zon aan de Singel 118 was gevestigd. Maar ook Veilinghuis De Nieuwe Zon verlaat het pand na verloop van tijd en zit nu als Veilinghuis De Eland De Zon Loth Gijselman in Diemen.

Het pand Overtoom 197 heeft nu een beetje haar oude bestemming terug. De huidige vestiging op de benedenverdieping valt niet over het hoofd te zien: de gevelbrede groene borden van autoverhuurbedrijf Europcar trekken voldoende aandacht. Hoe lang zal het bedrijf het nog volhouden op de drukke Overtoom, waar je tegenwoordig vaak stapvoets de stad in en uit moet rijden? Omwonenden klagen over overlast van grote trucks die een paar maal per week huurauto’s komen halen en brengen. Er liggen voorstellen uit de buurt om de verhuurgarage op te heffen en er parkeergarage voor de buurt van te maken.

Brede liftdeuren

Architect Ronald Janssen en de zijnen, die hun vorige locatie in de tramremise moesten verlaten, bevolken nu al weer zes jaar de bovenverdiepingen van het wat somber ogende, in donkere baksteen gebouwde Riva-pand. Zij zochten oude bouwtekeningen op, ontdekten dat er nog oorspronkelijke ramen in de zijmuren moesten zitten en toverden deze tevoorschijn. Ze witten de muren en plafonds, en dat was dat.

Zelfs de autolift waarmee de auto’s van de begane grond naar de showrooms getild konden worden, is nog intact. De brede liftdeuren komen uit op de burelen van de architecten. Een auto mag er niet meer in, de ventilatie voldoet niet aan de bouwvoorschriften. Maar ze zouden zo wel hun parkeerprobleem kunnen oplossen: hun auto met de aloude autolift optillen en parkeren in hun eigen kantoortuin.

Een bewoner aan de overkant van Overtoom 197 heeft na de verhuizing van het veilinghuis in een vuilcontainer de meterhoge houten gevelletters ‘De Zon’ aangetroffen. Hij kon het niet over zijn hart verkrijgen de letters zo roemloos ten onder te zien gaan, en nam de gevelversiering mee naar zolder. Binnenkort verhuist hij, de gevelletters zullen niet meeverhuizen. Wie belangstelling heeft, mag ze op gaan halen.

Tekst: Annegriet Wietsma
Januari 2008