Kapel Heilige Stede was in 1520 gereed

Dit jaar is het een eeuw geleden dat de Kapel ter Heilige Stede is gesloopt. Dit middeleeuwse heiligdom tussen Rokin en Kalverstraat was gebouwd op de locatie van het beroemde 'mirakel' uit 1345: een door een stervende man uitgespuugde hostie kwam in het vuur terecht, maar verbrandde niet. Op de plek van het woonhuis waar het wonder had plaatsgevonden, kwam in 1346 een devotiekapel 'ter Heiligher Stede', van waaruit een jaarlijkse sacramentsprocessie werd gehouden. Door de massale toeloop van bedevaartgangers groeide de kapel in de 15de eeuw uit tot één van de grootste gebouwen van zijn tijd. Over de bouwgeschiedenis is echter weinig bekend, omdat de kapel zelf - onder luid protest - in 1908 is gesloopt en archiefmateriaal ontbreekt. De enige tastbare overblijfselen zijn vijf 'zuilfollies', samengesteld uit fragmenten van de kapel, in het parkje in Noord, en de gereconstrueerde 'Mirakelkolom', die na voltooiing van de metro op het Rokin zal terugkeren.
Aan de hand van sloopfoto's, tekeningen en dendrochronologisch onderzoek hebben medewerkers van Bureau Monumenten & Archeologie de bouwgeschiedenis gereconstrueerd. De kapel is in drie perioden tot stand gekomen: van 1346 tot circa 1425 was het kapelletje slechts zo groot als het woonhuis waar het wonder had plaatsgevonden. Na de stadsbrand in 1452 is het heiligdom tot 1460 herbouwd en aanzienlijk uitgebreid. Ten slotte is de kapel van 1505 tot 1520 afgebouwd. Eerdere historici geloofden dat rond 1555 nog een grootscheepse verbouwing had plaatsgevonden, waarbij onder meer het aantal vensters zou zijn verdubbeld. Uit de sloopfoto's blijkt dat dit constructief onuitvoerbaar zou zijn geweest. De kapel was dus in 1520 klaar en in 1908 weg.

Ronald Glaudemans en Jos Smit, Ende men maecter een capel. Een andere kijk op de architectuur- en bouwgeschiedenis van de Kapel ter Heilige Stede, Maandblad Amstelodamum 94-6, 2007.

Maarten Hell

Maart 2008

Beeld: Interieur van de Nieuwezijds Kapel of Kapel ter Heilige Stede, Kalverstraat 83-85. Gezicht naar het koor, 1908. Collectie Beeldbank Archief Amsterdam.