De spot van een Amsterdams stokpoppetje
Tijdens zijn leven was Felix Hess, dankzij zijn spotprenten in De Groene Amsterdammer, een Bekende Nederlander. Nu kent bijna niemand nog zijn naam. Het is een lot dat veel Joodse kunstenaars trof: ook de herinnering aan hun werk werd in de Holocaust vermoord. Met dit boek wil Sytze van der Veen, zo schrijft hij in het voorwoord, Hess zijn naam en gezicht teruggeven.
Hij doet dat met behulp van diens bekendste schepping: Jantje. In 1916 verschijnt dit jongetje, getekend als een verrassend expressief stokpoppetje, voor het eerst in De Groene. Als een Amsterdamse Pietje Bell dwaalt Jantje door de stad, en levert commentaar op wat hem (of liever gezegd, Hess) niet bevalt. In zijn kinderlijke tekeningen drijft hij de spot met alles en iedereen: Duitsers, geheelonthouders, zionisten, automobilisten (‘benzineslubbers’) en katholieken.
Van der Veen opent elk hoofdstuk met een prent van Jantje, en grijpt dat aan om een stukje geschiedenis te vertellen. Zo laat hij zien wat honderd jaar geleden de Amsterdamse gemoederen bezig hield: de demping van het Rokin, de Olympische Spelen en het (verworpen) idee voor een nieuw operagebouw op het Museumplein. Hess trekt fel van leer tegen wat hij ziet als ‘onnodige modernisering’: ‘De ene architect is de andere niet / maar zij doen ons allemaal verdriet’.
Ontdek Ons Amsterdam
Wil jij alles weten over de fascinerende geschiedenis van Amsterdam?
Abonneer je
Geef cadeau
Lange tijd is Jantje ‘de geliefde enfant terrible van de Nederlandse pers’, maar vanaf de jaren dertig verliest hij geleidelijk zijn relevantie. Zijn tandeloze humor, zo geschikt om gemeentepolitici en overijverige architecten op hun nummer te zetten, blijkt niet opgewassen tegen de gewelddadigheid van het fascisme. Hess probeert het wel, met tekeningen van Mussert als baby in een luier, maar dat is toch ‘alsof er een propje wordt afgeschoten op een olifant’.
In 1943 worden Hess en zijn vrouw in Sobibor vermoord. Hun huis aan de Albert Cuypstraat, dat vermoedelijk vol hing met zijn kunst, is daarna leeggeroofd. De meeste schilderijen kwamen nooit meer boven water: Hess is uit de (kunst)geschiedenis verwijderd. Dit boek is een mooie poging om dat recht te zetten.
De wereld van Jantje. Felix Hess: schilder en tekenaar 1878-1943
Sytze van der Veen 
- Amphora Books
- 182 blz.
- € 30,00
Delen: