Kale oertijd van het Vondelpark

Moderne Amsterdammers beschouwen het Vondelpark als hun eigen achtertuin, met bijbehorende barbecues, bierblikjes, geluidsinstallaties en scooters. Het is daarom een verademing iets te lezen over de rustieke en zelfs saaie beginjaren van het rij- en wandelpark, zoals Hanneke Schreiber doet aan de hand van tekeningen van Willem Hekking jr. uit 1866 en de foto’s die Pieter Oosterhuis een jaar later maakte. Tussen deze afbeeldingen zijn opvallende verschillen te bespeuren, terwijl het om hetzelfde park gaat.
Zoals bekend was het park ontworpen door vader en zoon Zocher, die in een grotendeels leeg en kaal veenweidegebied een gevarieerd en avontuurlijk wandelgebied mochten aanleggen. Zij bedachten kromme paadjes, slingerende waterpartijen en een dichtbeplante parkwand zodat de wandelaar de drukke stad niet hoefde te zien. Verder was het echter nog een kale boel: behoudens enkele eenzame Italiaanse populieren waren bomen nergens hoger dan een paar meter. De lommerrijke idylle, zoals de Zochers die hadden bedoeld, was nog ver te zoeken, maar in de kiem wel aanwezig.
Dit is duidelijk te zien is op de foto’s van Oosterhuis. Het park oogt als een saai aangelegd plantsoen, maar voor de goede verstaander zijn de ideeën van de landschapsarchitecten al zichtbaar: gevarieerde waterlopen, meanderende wandelpaden en een afwisselend uitzicht. In dezelfde periode schetste topografisch tekenaar Hekking het piepjonge park zoals het had moeten zijn. In het populaire tijdschrift het Nederlandsch Magazijn verschenen zijn impressies van een uitermate levendig parklandschap, een soort sprookjesbos.
Het verschil tussen verbeelding en werkelijkheid is mooi te zien bij de situatie rond het paviljoen, dat stond op de plaats van het huidige Filmmuseum. Hekking tekende dit als een natuurlijke oase met gevarieerde en uitgegroeide beplating, waarbij iedere rechtlijnigheid was weggelaten. De foto toont een opener, rechter en saaier beeld.
Rond 1900 is het Vondelpark, intussen genoemd naar de beroemde poëet van wie een beeld in het park was geplaatst, tot volle wasdom gekomen. Foto’s uit die tijd komen verbazend veel overeen met de tekeningen van Hekking, die over een verbluffende verbeeldingskracht moet hebben beschikt.
HANNEKE SCHREIBER, LIEVER KROM DAN RECHT; OVER DE BEGINJAREN VAN HET VONDELPARK, MAANDBLAD AMSTELODAMUM 98-3 (2011) 130-142.

Maarten Hell

Beeld: Vondelpark, 1867, Pieter Oosterhuis. Stadsarchief Amsterdam